تاریخچه مدل تعالی سازمانی

مدل تعالی سازمانی برای اولین بار در سال ۱۹۵۰ مطرح می گردد. هنگامی که یکی از موسسه های معروف ژاپنی به نام JUSE یکی از معروف ترین نظریه پردازان علم مدیریت را که دکتر ادوارد دمینگ نام داشت، برای سخنرانی در مورد زمینه های مختلف کیفیت دعوت می نماید. سخنرانی وی در این زمینه باعث می شود تا این موسسه ژاپنی در سال ۱۹۵۱ به پاس خدمات او یک جایزه در زمینه کیفیت بنیان گذاری کند، و نام آن را جایزه دمینگ بگذارد.

بر اساس جایزه دمینگ یک مدل تعالی در سازمان ها طراحی شد که از دهه پنجاه میلادی در کشور ژاپن مورد اجرا قرار گرفت. این مدل روی کیفیت محصولات و خدمات و روش های کنترل کیفی آنها تمرکز داشت. در واقع اصول مدل جایزه دمینگ به سازمان تفهیم کرد که به منظور تولید محصولات و خدمات بهتر و با کیفیت تر باید تمام سطوح سازمان دارای هماهنگی همه جانبه و فراگیری باشند. این مدل تعالی سازمانی باعث شد تا در مورد بحث کیفیت در سازمان ها یک نگرش جدید به وجود آید. همین نگرش نیز آغازگر کنترل کیفیت فراگیر در دهه ۶۰ میلادی بود.

نخستین جایزه ای که برای مدل تعالی سازمانی طراحی گشت، جایزه دمینگ نام داشت. — *نخستین جایزه ای که برای مدل تعالی سازمانی طراحی گشت، جایزه دمینگ نام داشت*

کنترل کیفیت فراگیر یا مدیریت کیفیت فراگیر یکی از روش هایی است که مدیران برای اداره نمودن سازمان و برای تعیین کیفیت آن استفاده می کنند. این روش با مشارکت همه اعضای سازمان اجرا می شود تا تمامی آنها بتوانند رضایت مشتری را جلب کنند و سبب کسب منافع برای تمامی ذینفعان گردند.

به کارگیری این مدل در ژاپن باعث شد تا ژاپن به موفقیت های زیادی دست پیدا کند و به عنوان یک رقیب و تهدید جدی برای شرکت ها و سازمان های آمریکایی مطرح گردد. به صورتی که خیلی از شرکت های آمریکایی در دهه ۸۰ بازار را به رقبای ژاپنی خود واگذار نمودند و خود تا آستانه ورشکستگی پیش رفتند.

همین موفقیت و رقابت شدید باعث شد تا شرکت ها و سازمان های غربی نیز تصمیم بگیرند تا در روش های کسب و کاری خود تغییر ایجاد کنند. به این صورت مدیریت کیفیت فراگیر به عنوان یک روش علمی در تمامی سازمان های غربی به کار گرفته شد.

شکل گیری جایزه مدل تعالی سازمانی مالکوم بالدریج

این روند رو به گسترش در دهه ۸۰ میلادی سرعت گرفت. به صورتی که نخستین گام ها برای توسعه و گسترش این مدل در کانادا و در سال ۱۹۸۳ برداشته شد. این جایزه با نام جایزه کیفیت و سرآمدی شناخته می شد.

بعد از مطرح شدن جایزه کیفیت و سرآمدی کانادا، سازمان ها و شرکت های آمریکایی نیز به فکر خودارزیابی و تعیین کیفیت افتادند. در سال ۱۹۸۷ و پس از چندین سال تلاش و به منظور تغییر و تلاش درونی سازمان ها یکی دیگر از معتبرترین جوایز تعالی سازمانی بنیان گذاری شد. این جایزه به پاس خدمات وزیر بازرگانی دولت آمریکا مالکوم بالدریج نامگذاری گشت. وی نقش بسیار مهمی در توسعه تجارت بازارهای جهانی سازمان ها و شرکت های آمریکایی ایفا نموده بود.

این جایزه به صورت سالیانه به سازمان هایی تعلق می گیرد که در مدیریت کیفیت شرکت خود موفق شده باشند. این جایزه به عنوان جایزه ملی کیفیت نخستین قدم در راه پیدا کردن دیدی فراگیر نسبت به مدل هایی بود که به منظور ارزیابی موسسه های صنعتی و غیر صنعتی استفاده می شدند. در واقع این مدل ها با توجه به منافع تمام ذینفعان، همه اجزای کسب و کار را پوشش می دادند.

جایزه مالکوم بالدریج معتبرترین جایزه آمریکایی برای مدل تعالی سازمانی به حساب می آید. — *جایزه مالکوم بالدریج معتبرترین جایزه آمریکایی برای مدل تعالی سازمانی به حساب می آید*

شکل گیری جایزه مدل تعالی سازمانی EFQM

اما دقیقا پس از یک سال از مطرح شدن جایزه مدل تعالی سازمانی مالکوم بالدریج، در سال ۱۹۸۸ یک جایزه دیگر مطرح گشت. این جایزه معروف به مدل تعالی سازمان EFQM می باشد. این مدل برای پاسخ به نیاز بهبود رقابت پذیری توسط چهارده کمپانی و شرکت بزرگ و معروف اروپایی مطرح گشت.

در سال ۱۹۹۱ مدل EFQM را تحت عنوان مدل تعالی کسب و کار مطرح کردند. این مدل مزیت های پایداری را که یک سازمان متعالی باید داشته باشد، نشان می دهد. همچنین یک چارچوب مناسب برای خود ارزیابی سازمان ها می باشد و منجر به دریافت پاداش کیفیت اروپایی می گردد.

این مدل شباهت زیادی به مدل مالکوم بالدریج دارد. در واقع این مدل از نظر مفاهیم و مبانی اصولی هیچ تفاوتی با مدل مالکوم بالدریج ندارد و چارچوب آنها یکی می باشد. هر دو این مدل ها ابزاری می باشند که به منظور استقرار سیستم در درون سازمان ها مورد استفاده قرار می گیرند. اما تنها تفاوت این دو مدل تعداد معیارهای آنها، رویه های اجزائی و نوع امتیاز دهی آنها با یکدیگر می باشد.

جایزه مدل تعالی سازمانی EFQM، معروفترین جایزه کیفیت اروپایی است. — *جایزه مدل تعالی سازمانی EFQM، معروفترین جایزه کیفیت اروپایی است*

مدل EFQM نسبت به دو مدل دیگری که پیشتر مطرح شد، در سطح جهانی مورد استقبال بیشتری قرار گرفته است. در حال حاضر این مدل از تعالی سازمانی در بخش خصوصی و دولتی ۸۰۰ عضو دارد. اعضای آن نیز از ۳۸ کشور مختلف جهان هستند. افرادی که اعضای کمیته مرکزی این مدل را تشکیل می دهند، همگی از مدیران سازمان ها و شرکت های مطرح اروپایی می باشند. این افراد به مدت چهار سال به عنوان عضو این کمیته انتخاب می شوند. پس از گذشت آن چهار سال هم به عنوان یک عضو ذخیره به حساب می آیند، که می تواند هر یک سال یک بار انتخاب شود.

این مدل بارها مورد بازبینی و ویرایش قرار گرفته است. در واقع هر چند سال یک بار اصول این مدل با شرایط بازار به روز می گردد. مهم ترین بازبینی و ویرایش این مدل در سال ۱۹۹۹ انجام شد. در سال های بعد نیز نکات و تغییرات قابل ملاحظه ای بر روی آن لحاظ گشته است.

شکل گیری مدل تعالی سازمانی در ایران

در سال ۱۳۸۲ برای اولین بار مدل تعالی سازمانی در کشور ایران مطرح گشت. به همین منظور برای به وجود آوردن یک چارچوب مناسب برای اعمال روش های نوین مدیریتی یک جایزه با نام جایزه ملی تعالی سازمان در کشور بنیان گذاری شد. هدف از تعیین این چارچوب و جایزه شناخت نقاط قوت و زمینه های ضعف و قابل بهبود سازمان توسط مدیران سازمان ها می باشد.

هر سال این جایزه به مدیران سازمان های ایرانی ای تعلق می گیرد که قادر بوده اند تا در جهت بهبود و تعالی سازمان خود گام بردارند.