طبقه بندی مشاغل، گروه بندی شغل بر حسب سطح مسئولیت ها و نوع وظایف می باشد. پس از آن شرایط احراز شغل در نظر گرفته می شود و یک عنوان مناسب برای گروه شغلی انتخاب می گردد.

این کار باعث می شود تا از بهره کشی از کار دیگران جلوگیری به عمل آید. بهره کشی زمانی امکان پذیر است که تعریف درستی از شغل ارائه نشده باشد و کارمند محدوده مسئولیت ها و وظایف خود را نداند. همین موضوع سبب می شود تا مسئولیت های زیادی به عهده او گذاشته شود و دستمزد پرداخت شده به او نیز کمتر از استحقاق وی باشد.

طبقه بندی مشاغل به نوعی برای مشاغل یک شناسنامه تنظیم می کند که در آن به شرح وظایف شغل و ارزش آن در قالب یک طبقه یا گروه شغلی می پردازد. سپس با مشخص نمودن دامنه مسئولیت ها و وظایف شغلی، یک تناسب منطقی بین شغل و دستمزد آن برقرار می نماید.

مزایای طبقه بندی مشاغل

• با طبقه بندی مشاغل کار به اشخاص متخصص واگذار می شود.
• دستمزدها به صورت عادلانه و مساوی با مشاغل مشابه و هم ارزش توزیع شود.
• در اداره امور استخدامی کارمندان هماهنگی و نظم ایجاد می کند و باعث سرعت عمل می گردد. به مدیریت نیز کمک می نماید تا مسائل پرسنلی را به راحتی حل کند.
• در ارتباط با مسئولیت ها و وظایف شرایط احراز شغل تعیین می کند و آن را رعایت می نماید.
• دستمزد شغلی تمام شاغلین در یک گروه شغلی را در چارچوب یک جدول دستمزد قرار می دهد و آنها را یکنواخت می نماید.
• از اعمال نظرهای شخصی مدیران که در تعیین شرایط احراز شغل اعمال می کنند و خارج از ضرورت های شغلی می باشد، جلوگیری می کند.
• با از بین رفتن تبعیض بین کارمندان و تعیین حقوق های یکسان برای مشاغل هم سطح نارضایتی ها و شکایات کارمندان در سازمان کاهش پیدا می کند و روحیه آنها تضعیف نمی گردد.
• سوء تفاهماتی که به خاطر مشخص کردن حدود مسئولیت ها و اختیارات بین کارمندان و مدیران به وجود می آید، از بین می رود.
• به واحدهای اداری سازمان ها کمک می کند تا بتوانند میزان و نوع نیازهای کارمندان در آینده را برآورد نمایند.
• روابط بین مدیران سازمان و کارمندان را بهبود می بخشد. چون حدود وظایف و اختیارات و مسئولیت های هر دو طرف مشخص گشته است.
• تنظیم بودجه پرسنلی و کار برنامه ریزی را تسهیل می بخشد.

چگونگی اجرای طرح های طبقه بندی مشاغل

به طور کلی برای آنکه بتوان طرح های طبقه بندی مشاغل را اجرا نمود باید مشاغل را در سازمان تجزیه و تحلیل نمود. در واقع زمانی می توان مشاغل را طبقه بندی نمود که ابتدا مسئولیت ها و وظایف هر کدام از مشاغل را به طور دقیق مشخص کرد و شرایط احراز شغل و درجه اهمیت و دشواری آن مشخص گردد. بعد هر کدام از شغل ها را در یک طبقه شغلی قرار داد. سپس هر کدام از طبقات شغلی در گروه های جدول مشاغل قرار می گیرند. وقتی مشاغل طبقه بندی و گروه بندی شدند، می توان برای آنها حقوق تعیین کرد.

اطلاعاتی که لازم است در مورد مشاغل کسب کرد را می توان به وسیله توزیع و پخش پرسشنامه و یا مصاحبه با کارمندان و روسای آنها جمع آوری نمود. سپس اطلاعات مربوط به هر شغل طبقه بندی می گردد. به این گردآوری اطلاعات در مورد ماهیت هر شغل، اصطلاحا تجزیه شغل می گویند. فهرست مسئولیت ها و وظایفی که تنظیم می شود را نیز شرح شغل می گویند.

مراحل طبقه بندی مشاغل

اولین مرحله برای طبقه بندی مشاغل، شناخت مشاغل و تعیین نمودن عنوان برای آنها می باشد. برای این که بتوان مشاغل را به خوبی شناخت باید نمودارها و راهنمای سازمان را به خوبی بررسی نمود. سپس از واحدهای سازمانی بازدید به عمل آورد. بعد از آن می توان رسته ها، رشته ها و طبقات شغلی را تعیین نمود.

مرحله بعد مربوط به گردآوری اطلاعات در مورد عوامل تشکیل دهنده شغل می شود. این اطلاعات را می توان از طریق منابع اطلاعاتی اصلی و فرعی کسب نمود. منابع اطلاعاتی اصلی شغل ها، سرپرستان و تجهیزات و غیره می باشد. منابع اطلاعاتی فرعی نیز شامل قواعد و مقررات، نمودارها و… می شوند. همچنین اطلاعات را می توان از طریق وسایل جمع آوری اطلاعات مثل پرسشنامه ها به دست آورد، یا نمودارهای سازمانی را بررسی کرد و به اسناد و مدارک سازمان مراجعه نمود.

مرحله بعدی تهیه و تنظیم طرح مقدماتی می باشد. این مرحله شامل عنوان طرح، هدف طرح، نحوه اجرای آن، نتایج حاصل از اجرای طرح، تعیین و تشخیص مسئولیت ها در اجرای آن، مدت زمان لازم برای اجرای طرح، هزینه اجرای آن، تصویب طرح و پیگیری آن می گردد.

عوامل اصلی طرح های طبقه بندی مشاغل

• رسته فرعی: این رسته شامل یا چند رشته شغلی می گردد که داخل یک رسته اصلی قرار دارند. البته باید از لحاظ فعالیت و مدارک تحصیلی با هم مرتبط باشند. برای مثال می توان به رسته ادارای و مالی اشاره کرد.
• رشته شغلی: رشته شغلی چند طبقه شغلی می باشد که از نظر نوع کار به هم شبیه هستند. اما از لحاظ اهمیت و دشواری مسئولیت ها و وظایف، درجات مختلفی دارند. در واقع مجموعه چند طبقه شغلی، رشته شغلی است.
• طبقه شغلی: به یک یا چند پست سازمانی که از لحاظ وظایف، درجه سختی و اهمیت کار با همدیگر مشابهت دارند و می توان برای همه آنها حقوق و مزایای یکسانی در نظر گرفت را طبقه شغلی می گویند.
• شرح طبقه شغلی: شرح مکتوب و مدونی است که شامل مشخصات اصلی و دقیق شغل است. البته باید مرجع قانونی مربوطه آن را تصویب کرده باشد.
• تخصیص: تخصیص به گذاشتن پست های سازمانی در یک طبقه شغلی و بعد از آن گذاشتن آن طبقه شغلی در یکی از گروه های جدول می گویند.
• تجدید تخصیص: زمانی که در تخصیص یک پست تجدید نظر می کنند و آن را در گروه دیگری قرار می دهند به آن تجدید تخصیص می گویند.

---

منابع:

طبقه بندی و ارزشیابی مشاغل، نوشته مجید بی عوض

آئین نامه طبقه بندی مشاغل، نوشته اقدام نیا

---