در این مطلب قبل از اینکه با مفهوم سیستم پاداش و انگیزش منابع انسانی آشنا شویم، توضیحی مختصر از پاداش و انگیزش ارائه خواهیم داد.

پاداش در واقع اجرت یا انعام اضافه و دلخواهی است که به ازای انجام یک کار مشخص یا تلاش اضافه برای انجام وظایف داده می شود و ممکن است همیشگی نباشد. پاداشی که در سازمان به کارکنان داده می شود در قبال وقت و نیرویی است که کارمند برای دستیابی سازمان به اهدافش می گذارد. سازمان به وسیله دادن پاداش از کارمندان خود و شایستگی های آنان قدردانی می کند و با این کار آنها را به ادامه کار خود تشویق می کند.

پاداش در سازمان از اهمیت بالایی برخوردار است، چنانکه آن را یک نوع منبع قدرت محسوب می کنند و از آن با عنوان قدرت پاداش یاد می کنند.

پاداش از اساسی ترین عوامل تشویق کارکنان است. کارمندی که از او به خوبی تقدیر می شود، احساس باارزش بودن در سازمانی که در آن کار می کند، به او دست می دهد. پاداش ها  یا مادی و مالی هستند مثل پرداخت مبلغی با عنوان اضافه حقوق، ماموریت، هدیه، یا معنوی که شامل منابع مالی نمی شود و همان تشویق و قدردانی از فرد است که ممکن است به صورت تمجید و لبخند و نشانه های غیر کلامی یا حتی در بعضی مواقع ترفیع شغلی باشد.

انگیزش به معنی حرکت و چرایی رفتار است. انگیزه ها هم از خودآگاه انسان سرچشمه می گیرند و هم از ناخودآگاه وی. به عبارت دیگر، انگیزش حالتی درونی است که افراد را به انجام فعالیت هایی وادار می کند. انگیزش در سازمان به معنی تمایل به کوشش فراوان برای دستیابی سازمان به اهدافش است. انگیزش یک عملکرد زنجیره ای است که با احساس کمبود و یا نیاز شروع می شود، که در نتیجه آن خواسته ها مطرح می شوند و سپس موجب حرکت به سمت هدفی می شوند که خروجی آن دستیابی به آن هدف است. اعطای پاداش و انجام جریمه هنوز هم یکی از انگیزه های قوی سازمانی مطرح می شوند، اما اینها، تنها عوامل انگیزشی نیستند.

ارتباط بین پاداش و انگیزش منابع انسانی

حال که با این دو مفهوم به صورت جداگانه آشنا شدیم، اکنون به سراغ رابطه بین پاداش و انگیزش منابع انسانی می رویم.

 انگیزش کارمندان در سازمان باید به صورتی باشد که باعث کارایی و بهبود سازمان شود. سیستم های پاداش و انگیزش در هر سازمانی متفاوت است و باید متناسب با شرایط آنها باشد. در نتیجه هر سازمانی از یک سیستم برای انگیزش کارمندان خود استفاده می کند. چهار نوع از این سیستم ها در مدیریت سازمان های امروزی رواج دارد:

۱ سهیم شدن در سود: طبق این سیستم سازمان پاداش نقدی منظمی به کارکنان خود می دهد تا بهره وری بیشتری داشته باشند. این سیستم انگیزه کارکنان را بالاتر می برد و آنها را بیشتر درگیر وظیفه شان می کند. این پاداش به کارمندانی داده می شود که به سطح تولید خاصی برسند و یا اینکه هزینه های کار را کاهش دهند. این روش پیچیده است و احتیاج به تدوین و فرمول بندی دارد. کارکنان و مدیریت در این سیستم باید به هم اعتماد کنند.

۲ سیستم مزایای انعطاف پذیر: این سیستم به کارمندان فرصت می دهد تا به جای اینکه مدیران برای آنها مزایا در نظر بگیرند، خودشان مزایای مورد نیاز خود را درخواست کنند. فرض بر این است که کارمندان خودشان می توانند در رابطه با مزایا و پاداششان تصمیم گیری کنند.

۳ مرخصی: مرخصی با حقوق یک از عواملی است که برای افراد ایجاد انگیزه می کند. یکی از ایراداتی که به این سیستم وارد است، این است که باید به کارمندانی که عملکرد بهتری دارند مرخصی بیشتری دهند، در حالی که حضور این افراد مهم تر از کارمندان ضعیف تر است.

۴ سیستم پاداش دهی بر اساس مهارت: دادن پاداش در این سیستم بستگی به تعداد و سطوح مهارت های کارمندان در ارتباط با شغل خود دارد. هر چقدر کارمندی مهارتهای جدیدی به دست آورد، میزان دریافت پاداش او بیشتر است. اما با بالا رفتن مهارت های کارکنان، هزینه های نیروی کار هم زیاد می شود.

به طور کلی دادن پاداش نتایج مثبتی به همراه دارد، اما این موضوع همیشه صادق نیست. گاهی امکان دارد باعث انحراف از مسیر درست شود. به این صورت که کارمندان برای گرفتن پاداش دست به تقلب و اقدامات غیر قانونی بزنند. در این بخش مزایا و معایب پاداش و انگیزش منابع انسانی، را بیان می کنیم.

مزایای پاداش و انگیزش منابع انسانی

از دیرباز تا به کنون ثابت شده است که ارائه پاداش و انگیزش منابع انسانی، باعث بهبود در عملکرد و افزایش بهره وری در کارمندان می شود.

اصولا پاداش هایی که هر چند ماه داده می شوند، افزایش بهره وری بیشتری نسبت به پاداش های سالیانه داشته اند. باعث افزایش روحیه کارمندان برای ادامه کار با انرژی بیشتر می شود. کارمندانی که پاداش دریافت می کنند، از شغل خود رضایت بیشتری دارند. تحقیقات نشان داده است که این کارمندان تعهد بیشتری نسبت به سازمان دارند و به آن وفادار می مانند.

آثار منفی پاداش و انگیزش منابع انسانی

پاداش دادن به کارمندان جهت تشویق آنها تنها یکی از روش های انگیزشی سازمان است. اما مدیران باید پیش از دادن پاداش عملکرد کارکنان را ارزیابی کنند و بر اساس عملکرد هر کارمند پاداش مناسبی به وی دهند. در غیر این صورت دادن پاداش برعکس عمل می کند و باعث کاهش انگیزه، بهره وری و سطح عملکرد کارکنان می شود.

در یکی از مطالعات هاروارد بیزینس متوجه شدند، که پاداشی که مبتنی بر سود است، باعث کاهش تعهد شغلی و اعتماد به مدیران می شود. پاداش تشویقی بر اساس عملکرد نیز باعث احساس فشار بر روی کارمندان می شود.

گاهی اوقات پاداش و انگیزش تشویقی محیط کار را بیش از حد رقابتی می کند، و این موضوع باعث می شود کارمندان دیگر به کیفیت کار توجه نکنند. دادن پاداش به بخش های خاصی از سازمان باعث حسادت دیگر کارمندان می شود و جا ­به­ جایی های بی مورد را در سازمان افزایش می دهد.

ایجاد دشمنی بین کارکنان برتر و دیگر کارکنان که پاداش دریافت نمی کنند، از دیگر معایب این موضوع است. حتی امکان دارد کارمندان ضعیف تر دچار ناامیدی شوند، و نتوانند خود را به سطح دیگر کارمندان برسانند.

از آن جایی که حقوق زنان ۱۷ درصد نسبت به آقایان کمتر است، هنگام پرداخت پاداش ها شکاف بین حقوق این دو خیلی بیشتر می شود و این موضوع نابرابری واضحی در سازمان ایجاد می کند.

تمام موارد بالا بیانگر این است که رهبران سازمانی باید نسبت به اجرای سیستم پاداش و انگیزش سازمان خود با احتیاط عمل کنند.

هدف از اعطای پاداش و انگیزش منابع انسانی چیست؟

• تشکیل یک ارتباط خوب و پیوند دوستی بین کارمندان و سازمان.
• ایجاد میل و رغبت در کارمندان برای انجام وظایفشان.
• کارمندان وظایف خود را با بهترین کیفیت کمی و کیفی انجام دهند و عملکرد خود را به بالاترین سطوح ارتقا دهند.

---

منابع:

راهبردهای حفظ و نگهداری منابع انسانی، نوشته پرویز احمدی

مدیریت منابع انسانی و روابط کار، نوشته ناصر میر سپاسی

بررسی مقایسه ای نقش پاداشهای سازمانی، نوشته دکتر یدالله عباس زاده

The journal of socio-economics