آشنایی با مکتب سیستمی مدیریت

از آنجا که تئوری ها و مکاتب نئوکلاسیک مدیریت دارای محدودیت ها و خلاء هایی بوده است، مکتب سیستمی مدیریت، شکل گرفت. این مکتب سازمان را کلیتی نظام یافته در نظر می گیرد و معتقد است که سازمان فقط دارای بعدهای فنی و یا اجتماعی نیست، و عوامل دیگری همچون اطلاعات، مواد اولیه، انرژی، قوانین و مقررات و نظام های ارزشی، همگی در موفقیت و شکست سازمان دخیل هستند. در واقع تعریف سازمان در این مکتب، سیستم یا کلیتی است که دارای اجزای مختلف، به هم پیوسته و رابطه متقابل می باشد.

مکتب سیستمی مدیریت، انسان را موجودی کلی در نظر می گیرد که بعدهای مختلفی همچون ابعاد عقلایی، عاطفی، اقتصادی و ارزشی دارد.

همچنین سازمان را یک کل در نظر می گیرد که علاوه بر جنبه های فنی و انسانی، ابعاد دیگری نیز دارد که در ابتدای متن به آنها اشاره کردیم.

عناصر سازمان رابطه ای متقابل، تعاملی و دوطرفه دارند. این در حالی است که در مکاتب کلاسیک و نئوکلاسیک روابط بین عناصر سازمان، علت و معلولی بوده است. شاید بزرگترین تغییر در مکتب سیستمی همین جایگزینی رابطه تعاملی باشد.

سیستم حداقل باید از دو جزء تشکیل شده باشد و این اجزا روی سیستم اثرگذار هستند.

مکتب سیستمی مدیریت، سازمان را یک کل در نظر می گیرد که تحت تاثیر عوامل مختلفی می باشد.

ویژگی های مکتب سیستمی مدیریت

چرخه فعالیت: خروجی های سیستم به محیط، زمینه ای برای تکرار فعالیت های سیستم به وجود می آورند. الگوی فعالیت های سیستمی، یک الگوی کاملا چرخشی می باشد.
آنتروپی: این مسئله که سیستم ها بر اثر گذشت زمان تمایل به بی نظمی و فروپاشی دارند، یک قانون کلی در طبیعت محسوب می شود. سیستم ها برای مقابله با این میل به بی نظمی و فروپاشی، واکنش هایی از خود بروز می دهند تا بقای خود را تضمین کنند. این تلاش برای تضمین بقای سیستم را آنتروپی منفی می گویند.
کدگذاری: سیستم دارای مکانیسمی است که دروندادها یا داده ها را گزینش می کند. به این معنی که سیستم هر داده یا دروندادی را نمی پذیرد. به این گزینش سیستمی کدگذاری می گویند.
هم پایانی و چند پایانی: زمانی که شرایط اولیه در یک سیستم متفاوت است، اما نتایج به دست آمده یکسان می باشد، هم پایانی صورت گرفته است. هنگامی که شرایط اولیه یکسان هستند، ولی نتایج به دست آمده متفاوت شده اند، چند پایانی اتفاق افتاده است. این دو مفهوم ثابت می کند که سیستم ها از عوامل جبری پیروی نمی کنند و شکل گیری رفتار آنها بستگی به عوامل و علت های مختلفی دارد.
متغیرها و پارامترها: عملکرد و ساختار سیستم از عوامل درونی و بیرونی مختلفی تاثیر می پذیرند. متغیرها، عوامل درونی سیستم هستند که از درون سازمان بر روی سیستم تاثیر می گذارند. پارامتر نیز عوامل بیرونی سیستم است که از محیط بیرون بر روی سازمان اثر دارد.
حالت پابرجا و تعادل پویا: حالت پابرجا زمانی اتفاق می افتد که تناسب بین مبادلات انرژی و مواد با محیط و روابط میان اجزای سیستم برقرار شود. تعادل پویا به رشد و توسعه و تکامل سیستم گفته می شود.
یکپارچگی و هماهنگی: زمانی که سازمان باید عملکردها و وظایف را تخصصی و تفکیک کند، به فراگرد هایی احتیاج پیدا می کند، تا این وظایف و عملکردها را با هم هماهنگ و یکپارچه سازند.

اجزا سیستم در مکتب سیستمی مدیریت

داده: به تمام انرژی ها و موادی که از محیط خارج وارد سیستم می شوند، داده می گویند. داده ها موجب فعالیت و تحرک سیستم می باشند.
پردازش یا عملیات: به هر نوع فعل و انفعالاتی که روی داده ها صورت می پذیرد پردازش می گویند. در واقع عملیات یا پردازش وظیفه اصلی سیستم می باشد.
خروجی یا ستاده: محصول نهایی که از فعالیت های قبل به وجود می آید، خروجی نام دارد.
بازخورد: احتمال بروز خطا در طول فعالیت و پردازش سیستم امکان پذیر است. بازخورد کمک می کند تا این خطاها و انحرافات اصلاح شوند. در حقیقت بازخورد، حیات سیستم را ضمانت می کند.
محیط: هر سیستمی تحت تاثیر محیطی قرار دارد که آن را احاطه کرده است. محیط سیستم بر حسب تعاملی که با هم دارند به دو نوع سیستم باز و بسته تقسیم می شوند. سیستم باز، سیستمی می باشد که با محیط خود رابطه متقابل داشته باشد. زمانی که سیستم با محیط خود تعامل نداشته باشد و مبادله داده و انرژی صورت نپذیرد به آن سیستم بسته می گویند.

مکتب سیستمی مدیریت، سیستم را دارای اجزایی می داند.

تقسیم بندی سیستم ها در مکتب سیستمی مدیریت

سیستم ساده و پیچیده: برای تنظیم ضوابط کلی سیستم ها و طبقه بندی آنها بر اساس پیچیدگی، مطالعات زیادی صورت گرفته است. مهم ترین طبقه بندی سیستم ها بر اساس سادگی و پیچیدگی توسط بولدینگ صورت گرفته است. وی در مکتب سیستمی مدیریت، سیستم ها را به نه طبقه بر اساس سلسله مراتب تقسیم بندی می کند.

بولدینگ از محققان مکتب سیستمی مدیریت، سیستم را به نه طبقه تقسیم بندی کرد.

سیستم باز و بسته: در مورد این نوع سیستم در قبل توضیح مختصری داده ایم.

سیستم باز و بسته، از سیستم های مکتب سیستمی مدیریت می باشند.

سیستم اصلی و فرعی: سیستم ها از اجزای مختلفی تشکیل شده اند. هر سیستم می تواند جزء و بخشی از یک سیستم بزرگ تر باشد. به این ترتیب، سیستم های بزرگتر، سیستم اصلی می باشند و آنهایی که سیستم اصلی را به وجود می آورند، سیستم های فرعی هستند. سیستم های فرعی، خود نیز می توانند از سیستم های کوچکتری ساخته شوند.

سیستم قطعی و احتمالی: استافورد بیر این تقسیم بندی را معرفی کرده است. وی سیستم های قطعی را نتیجه فعالیت های یک سیستم می داند، که می شود آن را پیش بینی کرد. اما پیش بینی دقیق و قطعی در سیستم های احتمالی ممکن نمی باشد.

سیستم طبیعی و مصنوعی: این تقسیم بندی توسط اروین لازلو ارائه شده است. وی موجودیت سیستم طبیعی را وابسته به برنامه ریزی و عملکرد آگاهانه انسان نمی داند. این سیستم بیانگر خود انسان و سیستم های گروهی است که انسان در آنها مشارکت دارد، می باشد.

سیستم مصنوعی کاملا بر عکس سیستم طبیعی می باشد. این سیستم کاملا به برنامه ریزی ها و عملکرد آگاهانه انسان وابسته است. این سیستم ها با هدفی کاملا مشخص ساخته شده اند و بنا بر این است که خروجی آنها باعث تحقق اهداف سازمان شود.

منابع:

تجزیه و طراحی سیستم ها، نوشته شمس السادات زاهدی

مبانی سازمان و مدیریت، نوشته علی رضائیان

نظریه عمومی سیستم ها، نوشته لودویگ فون برتالانفی

تجزیه و تحلیل سیستم ها، نوشته های داود محمدی، مجید رمضان و محمدرضا ابراهیمی

مدیریت عمومی، نوشته دکتر سید مهدی الوانی